घरेलु उत्पादन खुवाउन सके दुधमा घट्छ उत्पादन लागत

बजारमा ९० रुपयाँ बिक्री हुने दुध प्रतिलिटर ५५ देखि ६५ रुपयाँ बेच्न बाध्य

बारा,मंसिर ४

जितपुरसीमरा वडा नं १६ महेन्द्रनगरका शंकरराज अर्यालले करिव १ करोड लगानीमा २० वटा गाई, ५५ वटा बाख्रा पालन गरेका छन् । १६ वटा दुहुना गाईको उनले दैनिक ७० देखि ७५ लिटर दुध बिक्री गर्दछन् । अर्यालले उत्पादन गरेको दुध बजारमा प्रतिलिटर ९० देखि सय रुपयाँमा बिक्री हुन्छ । तर सोही दुधको मुल्य सहकारी (डेरी) ले भने प्रतिलिटर ५८ देखि ६४ रुपयाँ भन्दा माथि दिदैन् । ‘डेरीले हामीलाई दिने मुल्य चित्त बुझ्दो छैन् तर त्यसको विकल्प पनि हामीसँग केही छैन, १ करोड लगानी गरेर मासिक ५० हजार आम्दानी गरेर के फाईदा भयो भन्नु’ पशुपालक अर्यालले भने ‘तैपनि खाडी मुलुक गएर अरुको देशमा पसिना बगाउनु भन्दा यही केही संघर्ष गर्दा हुन्छ कि भनेर हो’ उनले मासिक १ लाख २५ हजारको दुध ब्रिकी गर्दा त्यसको खर्च ६० प्रतिशत भन्दा माथि हुने बताउछन् ।

‘लागतको हिसाब गर्ने र बजारको दाना चोकरको मात्रै भर पर्ने हो भने यो पेशामा हातै हाल्नु पर्दैन,तर मैले त दाना, चोकर आफै बनाउछु, गहुँ, मकै,कनिका,भटमास, पिना मिलाएर आफैले दाना बनाएर खुवाँउछु, १ बिगाहामा व्यवसायीक रुपमा घाँस खेती पनि गरेको छु’ उनले भने ‘बजारको दाना चोकरको भर पर्ने हो भने त ३० प्रतिशत पनि फाईदा हुदैन््’ पशुपालक कृषकहरुले बजारमा पाईने मंह्रगो दाना, चोकर र परालको मात्रै भर पर्दा दुधमा उत्पादन लागत बढ्ने भएकाले आफैले उत्पादन गरेको धान, मकै, गहुँ, पिना मिलाएर दाना बनाउने र पराल भन्दा पनि व्यवसायीक घाँस खेतीमा जोड दिए उत्पादन बढ्ने र दुधको उचित मुल्य समेत पाईने अर्यालको सुझाव छ ।

‘सामान्य घरेलु उपायहरु अपनाएर पशुपालन गर्दा घाटा छैन्, पशु बिमाले पनि धेरै रिकभर गर्छ, अलिकति समस्या भनेको गाईमा बाँझोपन, थुनिलोको छ’ उनले भने ।

अर्याले जस्तै जितपुरसीमरा वडा नं १५ भवानीपुरका सुर्यप्रसाद लम्सालले २५ वर्षदेखि पशुपालन र दुध बिक्री गर्दै आएका छन् । उनले गाई, भैसीको मिलाएर दैनिक २० लिटर सम्म दुध प्रतिलिटर ७० रुपयाँमा बिक्री गर्दछन् । लम्साल पशुपालनमा किसानहरु आफै अलि बढी चलाख हुनुपर्ने बताउछन् । ‘पशुपालक कृषकहरु बढी दानै चाहियो, चोकरै चाहियो भन्नुहुन्छ, चोकरमा त्यस्तो केही छैन् म खुवादिन तैपनि वस्तुको दुध घटेको छैन्’ उनले भने ‘हामी २०/२२ रुपयाँ किलोमा मकै, धान बेच्छौ अनि ४० रुपयाँ किलोमा ढुटो किन्छौ, म त्यहि मकैको पिठो र १ बोरा धान पिनाएर त्यसैलाई दाना बनाउछु अनि सख्खर मिलाएर खुवाउछु दुध जे का त्यहि आँउछ,जग्गा हुण्डामा लिएर व्यवसायीक घाँस खेति पनि गरेको छुु’ । अधिकाशं पशुपालक कृषकहरु बजारमा दाना, चोकर, ढुटो,पराल, पशुको औषधी उपचारका मंह्रगो भएको तर दुधको चित्तबुझ्दो मुल्य नपाएको गुनासो गर्दै आएका छन् ।

सरकारले प्रतिलिटर दुधको मुंल्यको ५६ रुपयाँ ५६ पैसा तोकेको छ तर किसानले उत्पादन गरेको दुध उपभोक्ताको भान्छासम्म पुग्दा प्रतिलिटर ९० देखि सय रुपयाँ सम्म पर्ने गर्दछ ।

जितपुरसीमरा १४ कि शान्ता जमरकट्टेल उन्नत जातको २ वटा गाईको दुध बेचेर मासिक ५० हजार सम्म आम्दानी गरेको बताउछिन् । ‘गाईको दुध हो पातलो हुन्छ प्रतिलिटर ५५ देखि ५७ रुपयाँसम्म परेको छ मासिक ५० हजार आम्दानी हुदाँ गाईको खुराकी र घर खर्च मजाले धानेको छु, म सन्तुष्ट्रि नै छु’ जमरकट्टेलले भनिन् ‘व्यवसायीक रुपमा पशुपालन गर्न सके किसानलाई धेरै मर्का छैन्’ ।
किसानहरुले ४० रुपयाँ किलोमा ढुटो, ५० रुपयाँ किलोको चोकर र ५५ रुपयाँ किलोमा दाना खरिद गर्दै आएका छन् । बजारको दाना, चोकर, परालमा मात्रै आश्रित हुदाँ दुधको उत्पादन र गुणस्तर दुवै घट्ने र लागत अधिक हुने जमरकट्टेलको भनाई छ ।

पछिल्लो समय सहकारीहरुले गाई भैसी खरिद गर्न ऋण दिने, पशुबिमा, निशुल्क घाँसको बिउ वितरण लगायतका कार्यक्रमहरुले केही सहुलियत भएको उनिहरुको भनाई छ ।

प्रधानमन्त्री कृषि आधुनिकीकरण परियोजना बारा ईकाइका प्रमुख डा. हेमचन्द्र जैशवाल किसानले आफैले उत्पादन गरेका स्रामगी पशुलाई खुवाउदाँ दुध उत्पादन लागत कम पर्ने बताउछन् । ‘हामीकहाँ घाँस खेती गर्ने कृषकहरु कम छन् पराल खुवाएर उत्पादन लिने प्रयास गर्छौ भने दुध उत्पादन हुदैन्’ प्रमुख जैशवालले भने ।

स्थानिय तहले किसानमैत्री कार्यक्रम ल्याउनुपर्यो : अध्यक्ष न्यौपाने

डुमरवाना दुग्ध उत्पादक सहकारी संस्थाका अध्यक्ष टिकाराम न्यौपानेले स्थानिय तहले किसानको उत्पादन लागत घटाउ स्थानिय श्रोतको उपयोग सम्वन्धि कार्यक्रम बनाउन नसकेको बताएका छन् ।

‘स्थानिय तहले घाँसको बिउ २ किलो दिन्छ हामी वार्षिक रुपमा २२ लाखको घाँसको बिउ किन्छौ,घाँस लगाउ जग्गाको हुण्डा म तिरिदिन्छु भन्न सरकार तयार हुनुपर्यो’ डुमरवाना दुग्ध उत्पादक सहकारी संस्थाका अध्यक्ष न्यौपानेले भने ‘डेरीले रोजगारी सिर्जना गरेको छ, संस्थाको सञ्चालन खर्च छ, सिस्टममा आएको नाफा पनि हामीले दिएका छौ, किसानले जति दुध उत्पादन गरेपनि सरकारले हामी व्यवस्थापन गछौ मात्रै भन्यो भने यहाँ बजारको माग भन्दा धेरै दुधको उत्पादन हुन्छ’ डुमरवाना दुग्ध उत्पादक सहकारी संस्था बारा जिल्लामै सबैभन्दा धेरै दुध उत्पादन गर्ने सहकारी हो । संस्थाले दैनिक करिव ११ हजार लिटर दुध संकलन तथा बजारीकरण गर्ने गर्दछ भने मासिक करिव १ करोड किसानको दुधको भुक्तानी दिने गर्दछ ।

< ‘हामीसँग दैनिक २० हजार लिटर दुध बेच्सक्ने क्षमता भएपनि अहिले बजारमा दुध अभाव छ’ अध्यक्ष न्यौपानेले भने । संस्थामा २ हजार ५३७ दुध उत्पादक कृषकहरु आवद्व छन् । संस्थाले बाराको अम्लेखगञ्ज देखि वीरगञ्ज कलैयासम्म दुधको बजारीकरण गर्ने गरेको छ ।